Przy ustalaniu wysokości zachowku po zmarłym należy wziąć pod uwagę następujące okoliczności. Art. 993 Kodeksu cywilnego stanowi, iż:
Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.
Sąd Apelacyjny w Warszawie w sprawie o sygn.akt: V ACa 371/20 z dnia 10.11.2020 r. orzekł, iż:
Przy wykładni art. 993 k.c. należy mieć na względzie, że o doliczeniu świadczenia do spadku celem ustalenia substratu zachowku decydujące znaczenie ma to, aby miało ono cechy i skutki darowizny. W konsekwencji każda celowa czynność prawna powodująca jednokierunkowe przesunięcie majątkowe, skutkujące wzbogaceniem majątkowym jednej strony kosztem drugiej będzie nosi cechy darowizny.
Przepis ten ma charakter ogólny, którego rozszerzenie ustawodawca zawarł w art. 994 KC. Zgodnie z jego brzmieniem:
§ 1.
Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
§ 2.
Przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego.
§ 3.
Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.
Należy zwrócić uwagę, iż w przypadku ubiegania się o zachowek, którego wartość ustalana jest na podstawie art. 991 KC uczyniona na rzecz Spadkodawcy darowizna powoduje, zmianę wysokości ogólnie należnego zachowku, np. Spadkodawca miał 3 dzieci. Majątek został w wyniku dziedziczenia testamentowego otrzymało jedno z dzieci. 5 lat przed śmiercią Spadkodawca przekazał z majątku darowizny gotówkowe na rzecz w kwocie po 10.000 zł. na rzecz dzieci które nie otrzymały dziedziczenia w testamencie Z uwagi na fakt, iż całość majątku jest warta 150.000 zł. w przypadku braku testamentu dochodzony zachowek od spadkobiercy będzie wynosił 15.000 zł. Wyliczenie 150.000 :3 = 50.000 zł.
Zachowek zgodnie z brzmieniem art. 991 KC wynosi (w przypadku osób zdolnych do pracy i pełnoletnich połowę wartości spadku a więc 50.000 zł :2 = 25000 zł. Od tej kwoty należy odjąć kwotę darowizny w kwocie 10.000 zł co daje 15.000 zł wartości roszczenia.
Wyliczając wartość dochodzonego roszczenia należy wziąć pod uwagę brzmienie art. 995 § 1 KC: Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.
W tym celu praktyka nakazuje, iż koniecznym się staje dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu wyceny nieruchomości /ruchomości.
Należy dodać, iż do zachowku mają prawo nie wszyscy spadkobiercy ustawowi ale wyłącznie wskazani w art. 991 § 1 KC:
Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).
Roszczenie o zachowek przedawnia się z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu.
